Ομιλία του κ. Μενέλαου Κανάκη Ψυχολόγου/Ψυχοθεραπευτή

Στην Ημερίδα για τη Σχέση Εφήβων & Ενηλίκων με θέμα:«Θέλω να με καταλαβαίνεις» Σάββατο 2 Νοεμβρίου 2019Ξενοδοχείο Divani Caravel, Αθηνα

Η Ημερίδα διοργανώθηκε από : 1.την Διεύθυνση Ποιμαντικής Γάμου και Οικογένειας, η οποία είναι ενταγμένη στο Ίδρυμα Νεότητας και Οικογένειας της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, 2. τις Εκδόσεις Εν Πλω και 3.το Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας «ΠροσΌψη». Η Ημερίδα εγινε στο πλαίσιο της 8ης Έκθεσης Ορθόδοξου Χριστιανικού Βιβλίου και υλοποιήθηκε με αφορμή το βιβλίο: «Το δώρο της εφηβείας», του Αλεξίου Λάππα, Ψυχιάτρου Παιδιών και Εφήβων, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Εν Πλω.

Η εφηβεία στην ψυχοθεραπεία. Πρόκληση και δώρο.

Ως προς τι μιλάμε άραγε όταν μιλάμε για εφηβεία?

• Για κάποια ηλικία ? Για μία περίοδο ζωής ?
• Για κάποια αναπτυξιακή φάση ? Για κρίση ?
• Για κάποιες συμπεριφορές ?
• Για καλό ή για κακό ?

Στην καθομιλουμένη,  οι αναφορές στην “εφηβεία” έχουν συχνά, αν όχι κυρίως, τη  χροιά επικείμενων δυσκολιών και  περιλαμβάνουν φράσεις όπως :  “που να δεις τι θα γίνει στην εφηβεία”, “ετοιμάσου έρχεται εφηβεία”,  “στην εφηβεία να δούμε τι θα κάνεις”,  “στην εφηβεία θα είναι τα δύσκολα” και πολλά άλλα σε αυτό το ύφος και  πνεύμα.

Άλλη χαρακτηριστική φράση που ακούγεται για κάποιον, όχι πάντα ηλικιακά έφηβο,  είναι το: “περνάει  εφηβεία”, σαν να λέμε περνάει  ανεμοβλογιά ή ιλαρά ή σαν να λέγεται τελικά : “εφηβεία είναι θα περάσει”.

Σε τέτοιο πλαίσιο η εφηβεία, γίνεται συνώνυμο συμπτώματος , που θα ήταν ευχής έργο να μπορούσε να αποφευχθεί ή να εξαλειφθεί όσο το δυνατό πιο σύντομα.

Πώς μπορεί,  ή αναλογεί, να νιώθει κάποιος,  είτε γονιός είτε παιδί αν εφηβεία σημαίνει κάτι από τα παραπάνω?

Κάπου ανάμεσα στο να θέλει να ξεφύγει ή το να αναρωτιέται πως θα  αντέξει.

Όμως , τι βλέπουμε  αλήθεια στην εφηβεία?

• Ένταση, αμφισβήτηση, απόρριψη, αυθάδεια, ανυπακοή ?
• Θυμό, άρνηση και ετοιμότητα για ρήξη?
• Αυτόν που αποξενώνεται και αποτραβιέται σε παρέες συνομήλικων,  κλείσιμο στον εαυτό του, στο δωμάτιο του ή στο διαδίκτυο ?
• Ή την ανάγκη για αποδοχή, σιγουριά, ασφάλεια, επιβεβαίωση αγάπης ?  Αίσθημα ότι ανήκει κάπου.
• Τον ονειροπόλο ή τον  ονειρευτή έφηβο ?
• Τον αφελή ρομαντισμό ή την δυναμική ευαισθησία?
• Μπορούμε  να δούμε ζωντάνια, ενέργεια, δίψα για ζωή, όνειρα και όραμα, άποψη αντί για επίκριση από τον έφηβο ?
• Την ομορφιά που έχει η ζωή που εξελίσσεται, η αναδυόμενη προσωπικότητα και ταυτότητα που διαμορφώνεται ?

Μπορούμε να δούμε όλα αυτά που προαναφέρθηκαν, γιατί όλα εμπεριέχονται και συνθέτουν την παλέτα  του βιώματος και της έκφρασης της εφηβείας. Το τι θα δούμε τελικά, δεν αφορά μόνο τον έφηβο και την εφηβεία αλλά και αυτόν που σχετίζεται μαζί του και το δικό του βλέμμα.

Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι ποιες είναι οι εκφάνσεις της εφηβείας,  αλλά ποιες και πως εμείς θα τις δούμε, με ποιες από αυτές θα επιλέξουμε να συνδιαλλαγούμε καθώς και πως θα τις νοηματοδοτήσουμε.

Τι γίνεται αλήθεια όταν η εφηβεία συναντά την  ψυχοθεραπεία ή όταν η ψυχοθεραπεία συναντά την εφηβεία? Πως έρχεται ή αναδύεται η εφηβεία στη διεργασία της ψυχοθεραπείας ?

Οι βασικοί τρόποι μέσα από τους οποίους η εφηβεία φτάνει στο γραφείο του  ψυχοθεραπευτή,  είναι είτε με τον γονιό του εφήβου είτε με τον έφηβο που θα απευθυνθούν ή θα παραπεμφθούν.

Ο γονιός κατ’ αρχήν που θα απευθυνθεί στον ειδικό πως θα φτάσει σε αυτόν και πως  θα φέρει το αίτημα ? Θα ζητήσει απλά συμβουλευτική και επιφανειακούς τρόπους διαχείρισης συμπεριφορών του εφήβου? Επικύρωση των δυσκολιών και επιβεβαίωση της αδυναμίας ή της ανεπάρκειας στο να τα βγάλει κανείς πέρα μαζί του? Συμμαχία με τον ειδικό για κοινό αγώνα απέναντι στο τέρας της εφηβείας ? Δικαίωση και στείρα κατανόηση, τύπου φιλικού χτυπήματος στην πλάτη? Θα είναι η εφηβεία και το έφηβο παιδί του μία ακόμα δυσκολία και πρόβλημα στη λίστα των προβλημάτων της δικής του μέχρι τώρα ζωής?

Εάν η προσέγγιση του ειδικού εξαντληθεί σε κάτι από τα προαναφερόμενα,  θα μιλάμε :

• για όποιου τύπου παρέμβαση, αλλά όχι για θεραπευτική προσέγγιση ή θεραπεία.
• Θα μιλάμε για προσπάθεια αλλαγής τρόπων επιδερμικά, αλλά όχι για την απαραίτητη κατανόηση που ενεργοποιεί ουσιαστικές αλλαγές.
• Θα μιλάμε για λεπτομερή ανάλυση και περιγραφή συμπεριφορών ή αντιδράσεων, αλλά όχι για την κατανόηση συναισθημάτων και προσώπων η οποία μπορεί να ανακινήσει λυτρωτικές διαφοροποιήσεις και ανάδειξη νέων δυνατοτήτων για την ύπαρξη και το σχετίζεσθε.  

Η ζωή και η σχέση με τον έφηβο δεν ξεκινάει στην ηλικία της εφηβείας. Η εφηβεία, είναι ένα σταυροδρόμι στην εξέλιξη της ζωής με το παιδί που αναπτύσσεται.

Η θεραπευτική διεργασία με τον γονιό του εφήβου, μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για αυθεντική επικοινωνία και σχέση μεταξύ τους, συχνά ίσως και για πρώτη φορά στη μέχρι τώρα κοινή τους συνύπαρξη.

Για συνειδητοποιήσεις και προσωπικές μετακινήσεις που θα υπηρετήσουν την πραγματική τους συνάντηση.

Όμως, αν θέλουμε να μιλήσουμε για θεραπευτική προοπτική,   το σημείο αφετηρίας και το πρόσωπο αναφοράς όταν ο γονιός του εφήβου απευθύνεται στον ειδικό, δεν είναι ο έφηβος αλλά ο ίδιος ο γονιός.

Πρόσωπο αναφοράς όχι για να χρεωθεί λάθη ή να καταγγελθεί, αλλά: Για να κοιτάξει στον καθρέφτη της δικής του ζωής, να επεξεργαστεί και να καταλάβει το πώς σχετίζεται και  αλληλοεπιδρά, με προοπτική το προχώρημα και το βάθεμα της σχέσης τους. Να αντιληφθεί τι  δικό του αναδύεται, από τη δική του εφηβεία ή ακόμα και παιδική ηλικία, στη σχέση του σήμερα με το δικό του έφηβο παιδί. Αν και πόσο σχετίζεται σαν το παιδί που υπήρξε ο ίδιος,  ή σαν τον γονιό που βίωσε, σε μη λειτουργικές εκδοχές τους, καθηλωμένος σε ρόλους και τρόπους που δεν του αναλογούν.

Πώς μπορεί να υπάρχει έτσι που να εμπνέει,  αντί να νουθετεί και να φαίνεται ότι κάνει κήρυγμα,  άσχετο από τρόπους και αξίες  που αναπαράγει στη δική του ζωή.

Πώς έχει υπάρξει μέχρι σήμερα τόσο σαν γονιός όσο και σαν σύζυγος.  

Που και πως  έχει νόημα να επικοινωνήσει διαφορετικά .

Πώς έχει να σχετιστεί σήμερα σε αντιστοιχία με τη φάση ζωής του έφηβου παιδιού, αλλά και τη φάση ζωής του ίδιου, της οικογένειας, του ζευγαριού. Αφού,  αν σχετίζεται με όρους που αφορούν προηγούμενη ή άλλη φάση ζωής, πολλαπλασιάζει και εντείνει με μαθηματική ακρίβεια τις δυσκολίες που θα αποδοθούν τελικά στην  εφηβεία. Αν για παράδειγμα δεν αντέχεται το άνοιγμα του παιδιού προς τα έξω, και το έφηβο παιδί αντιμετωπίζεται σαν νήπιο, είναι πολύ φυσικό  να αντιδρά και μάλιστα έντονα, αλλά αυτό να καταγράφεται σαν δυσκολία της εφηβείας.

Τι σημαίνει για τον γονιό το μεγάλωμα και η αυτονόμηση του παιδιού του ? Ποια συναισθήματα και σκέψεις αναδύονται όταν βλέπει τον έφηβο γιό ή κόρη του να ανοίγεται στη ζωή, στον έρωτα , στα όνειρα, στις επιθυμίες, σε νέες σχέσεις ?

Έχει χαρεί και νοηματοδοτήσει τη δική του ζωή μέχρι σήμερα, ή το πέρασμα του χρόνου που φαίνεται εκκωφαντικά με την έλευση της εφηβείας του παιδιού του, αντανακλά μηνύματα για τη δική του υπαρξιακή πορεία, που ξυπνάνε ερωτήματα τα οποία ή θα αξιοποιηθούν ή θα πρέπει να κουκουλωθούν ?

Επιπλέον, πως θα σταθεί απέναντι στο έφηβο παιδί του?

Ως έφηβος και ο ίδιος, που βρίσκει την ευκαιρία να κλέψει και να ζήσει κάτι από τη δική του αβίωτη ή ανεσταλμένη εφηβεία?

Προσπαθώντας να αναπληρώσει δικά του ανεκπλήρωτα εφηβικά όνειρα και επιθυμίες, ποδηγετώντας τις επιλογές και αποφάσεις του εφήβου,  για να ζήσει από σπόντα όσα δεν μπόρεσε να κάνει ο ίδιος?

Ως γονιός που μπορεί να σταθεί και να σχετιστεί φιλικά , ή ως κολλητός που θα μιλάει τα δικά του θέματα, προβλήματα, ακόμα και τα ερωτικά ή τα σεξουαλικά?

Με το να αποφεύγει εντάσεις  για να γίνεται αρεστός και ευχάριστος?

Ή ως ενήλικος  γονιός που θα κρατήσει το τιμόνι της σχέσης με εμπιστοσύνη, νοιαξιμο, υπευθυνότητα, αγαπητική δύναμη μπροστά στην πρόκληση της εφηβείας του παιδιού?

  Γνωρίζοντας, ότι θα χρειαστεί καταβολή ενέργειας η ισορροπία, ανάμεσα στην επιτρεπτικότητα από τη μία, και το όριο σαν φροντίδα και όχι αναστολή ζωής ή καταστολή από την άλλη.

Ενήλικος  γονιός που δεν θα αναδιπλωθεί και δεν θα κρυφτεί αν του καθρεπτιστούν δικά του κενά, ανεπάρκειες ή αστοχίες, αλλά σε αυτά θα δει τις προκλήσεις για διορθωτικές αλλαγές. Ο έφηβος τώρα πως έρχεται στην ψυχοθεραπεία? Έρχεται άραγε για ψυχοθεραπεία ?

Συνηθισμένος τρόπος είναι, να παραπέμπεται κυριολεκτικά και συμβολικά….. Να φτάνει στον ψυχοθεραπευτή σαν προβληματικός, παραπτωματικός, αντιδραστικός και πολλά άλλα σε …..ικός   με αρνητική πάντα χροιά. Άλλοτε, είτε φτάνει ο ίδιος σαν σύμπτωμα, είτε μέσα σε σύμπτωμα, δηλαδή σαν άρρωστος, με όσα σημαίνει και περιλαμβάνει αυτός ο όρος και κυρίως αυτό το βίωμα, εμπλουτισμένα με τα δυναμικά της εφηβείας.

Ένα βασικό ερώτημα όταν έρθει έφηβος στον θεραπευτή είναι ποιος τελικά έχει το αίτημα. Το σχολείο ? Οι γονείς ? Τα αδέρφια ? Το ίδιο το παιδί ?  Κάποιος άλλος ? Επιπλέον, πως τίθεται το αίτημα ?

Πρέπει ο έφηβος να διορθωθεί και να συνετιστεί? Να καταφέρει να ηρεμήσει, να επανορθώσει, να γίνει συνεργάσιμος? Αν υπάρχει σύμπτωμα να φύγει γρήγορα γρήγορα ? Να βρεθεί με τον ειδικό, ώστε την ευθύνη του πλέον να την αναλάβει αυτός ως υποκατάστατο γονιού, αντί για τον ίδιο τον έφηβο? Αν όμως ο έφηβος ταυτιστεί  με τις δύσκολες συμπεριφορές του γιατί να συμμετέχει σε θεραπευτική διεργασία ? Πως θα δει τον θεραπευτή,  όχι σαν προέκταση των γονιών ή ενός συστήματος που πάει να τον βάλει σε καλούπια και νόρμες? Γιατί να ακούσει και να εμπιστευτεί τον θεραπευτή, που υπό τέτοιες προϋποθέσεις θα του λέει μία από τα ίδια που ακούει προς συμμόρφωση από άλλα άτομα,  που ήδη τον περιβάλουν? Απλά επειδή θα είναι κάτω από την ομπρέλα του ειδικού? Στην περίπτωση που υπάρχει σύμπτωμα, μέσα από τη δυσκολία και τη δυσφορία που το κάνει αισθητό,  το πιο πιθανό είναι ο έφηβος  να έχει διάθεση για συμμετοχή στη θεραπευτική διεργασία για να απαλλαγεί και να ανακουφιστεί. Σε αυτή την περίπτωση ένα κράμα συναισθημάτων που προκαλούνται από το βίωμα του συμπτώματος, μπορεί να διευκολύνει την προσέγγιση του εφήβου από τον ειδικό και την επικοινωνία μαζί του. Αν όμως ο έφηβος ταυτιστεί με το σύμπτωμα , τότε θα προσεγγιστεί ο ασθενής και θα διεξαχθεί η διαχείριση της αρρώστιας , αλλά όχι ψυχοθεραπεία . Θα μιλάμε για τον ασθενή, τον παθητικό λήπτη ιατρικών υπηρεσιών, αλλά όχι για τον θεραπευόμενο, δηλαδή τον ενεργό και ζωντανό συμμέτοχο στην κατανόηση και αξιοποίηση της θεραπευτικής διεργασίας.

Η θεραπευτική δυνατότητα ξεκινάει, από τη στιγμή που το σύμπτωμα θα κατανοηθεί σε σχέση με το τι εκφράζει και τι δείχνει  για τον έφηβο στο πλαίσιο της ζωής του.

Όταν συνδεθεί με τους λόγους και τα συναισθήματα που το πυροδοτούν και το συντηρούν.  Όταν αποσυνδεθεί από το πρόσωπο ώστε να ελευθερωθούν, να τροφοδοτηθούν, να αναπτυχθούν, οι δυνατότητές του κατά τη μετάβαση από την παιδικότητα στην ενηλικίωση. Άλλες φορές, είναι ο ίδιος ο έφηβος που ζητάει να βρεθεί με κάποιο ειδικό. Είναι  οι περιπτώσεις που δίνει ξεκάθαρα το μήνυμα για βοήθεια αναφορικά με τον τρόπο που βιώνει την εφηβεία. Οι περιπτώσεις, που το «Θέλω να με καταλαβαίνεις» αναδύεται με σαφήνεια και άμεσα.

Αν εγκαθιδρυθεί θεραπευτική σχέση,  άσχετα από τον τρόπο που ο έφηβος θα βρεθεί αρχικά με τον  θεραπευτή,   η θεραπεία θα αποτελέσει μία ευκαιρία να εκφραστούν και να τεθούν προς επεξεργασία, ερωτήματα, σκέψεις και συναισθήματα. Ζωή !

 Να γίνουν χρήσιμες ζυμώσεις,  ώστε σταδιακά να διοχετευθούν από τον έφηβο, στο χτίσιμο μίας ταυτότητας στην οποία θα μπορεί να υπάρχει ρεαλιστικά, αλλά ταυτόχρονα λειτουργικά και ευχαριστιακά. Η ψυχοθεραπεία με τον έφηβο, σέβεται και αξιοποιεί τα δυναμικά της εφηβείας. Μπορεί να τα αισθανθεί και να τα αφουγκραστεί. Να είναι μία προσέγγιση, που θα συμβάλει στο να αναδειχθούν οι δυνατότητες και να αναπτυχθούν οι υγιείς πλευρές της προσωπικότητας. Να κρατηθούν οι ισορροπίες ανάμεσα στην ενσυναίσθηση, την κατανόηση και το όριο. Την αποδοχή αλλά όχι την χωρίς όρους ανοχή. Τη φροντίδα, που εμπεριέχει την εμπιστοσύνη ως προς την ικανότητα ανάληψης ευθύνης. Τον σεβασμό στην εφηβεία, αλλά και την κατανόηση της διαφοράς από τον κακώς νοούμενο εφηβικό τρόπο, που ενίοτε, στη διεκδίκηση της ανεξαρτητοποίησης  και της αυτονόμησης,   μπορεί να θέτει εν τέλει σε κίνδυνο την πραγματική ανεξαρτητοποίηση  και αυτονόμηση. Αν για παράδειγμα η απόδειξη ελευθερίας και ανεξαρτητοποίησης είναι η χρήση κάποιας ουσίας ή αλκοόλ, τελικά υποσκάπτεται  η πραγματική ελευθερία και ανεξαρτητοποίηση….. Την επαφή με τα συναισθήματα ως έκφραση εαυτού, με την αξιοποίηση των συναισθημάτων για την λειτουργική ύπαρξη και έκφραση του εαυτού.

Κάποιες άλλες φορές, η θεραπευτική διεργασία αποτελεί την ευκαιρία να βρεθεί ο έφηβος στην πραγματική του ηλικία.  Όταν  για παράδειγμα,  στα πλαίσια της ζωής του στο  σύστημα της οικογένειας, έχει μπει σε ρόλους γονιού, ενήλικα, φροντιστή ή όποιο άλλο εκτός από παιδιού...

Ο θεραπευτής μπορεί να γίνει συνοδοιπόρος, που ξέρει να λειτουργήσει φιλικά χωρίς να είναι φίλος, γονικά χωρίς να είναι γονιός, φροντιστικά χωρίς να κλέψει την ελευθερία και τη δυνατότητα της προσωπικής πρωτοβουλίας

Η ψυχοθεραπεία με τον έφηβο, μπορεί να γίνει μία συμπόρευση ανάμεσα στον έφηβο και τον θεραπευτή, στην πορεία προς την ενηλικίωση και τη δόμηση ταυτότητας.

Πότε τελειώνει όμως η εφηβεία και τι σηματοδοτεί το κλείσιμό της? Πότε αρχίζει? Πόσο διαρκεί ?

• Το τέλος της συμπίπτει με το γενέθλιο κλείσιμο των 18 ετών?
• Στην ψυχοθεραπευτική εμπειρία, αναδύεται συχνά το ότι η εφηβεία, δεν αποτελεί τυποποιημένα μια συγκεκριμένη περίοδο ζωής με δοσμένη αρχή, μέση και τέλος.
• Μία ακόμα εκδοχή μέσω της οποίας αναδύεται η εφηβεία στην ψυχοθεραπεία, είναι όταν ο βιολογικά ενήλικος, συναισθηματικά και υπαρξιακά  βρίσκεται ακόμα σε άλλη φάση ζωής και ανάπτυξης.
• Εδώ, αναδύεται στην ουσία το τι έχει γίνει με τη  δική του εφηβεία και πως την έχει ζήσει, αν την έχει ζήσει….
• Άλλοτε πρόκειται για αβίωτη εφηβεία για διαφορετικούς λόγους.
• Όπως ο ενήλικος που μεγάλωσέ στον ρόλο του καλού παιδιού. Του παιδιού που είχε αναλάβει, ή πιο σωστά  του είχε ανατεθεί άμεσα ή έμμεσα, να φροντίζει γονείς ή μέλη της οικογένειας.
• Που έχει εκπαιδευτεί και συντονιστεί, να αφουγκράζεται και να καλύπτει τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων  αλλά όχι τα δικά του.
• Να απορροφά και να αφομοιώνει τις εντάσεις  και τη συναισθηματική φόρτιση του περιβάλλοντος,  λεκτική ή μη.
• Το καλό παιδί, που έμαθε τελικά τόσο καλά να μην ακούει τον εαυτό και τα συναισθήματά του, που δεν επιτράπηκε να υπάρξει σαν έφηβος και να βγει από αυτό τον ρόλο, τον οποίο στην ουσία αναπαράγει  μέχρι σήμερα.
• Σέ άλλες περιπτώσεις, το παιδί που δεν υπήρξε παιδί, γιατί είχε γίνει γονιός των γονιών του ή άλλων παιδιών της οικογένειας, ή αναπλήρωσε συμβολικά σύντροφο στη σχέση του με κάποιο γονιό.  Το παιδί υπεργονιός. Το παιδί σύντροφος.
• Εκεί, που μέσα σε δυσανάλογη έγνοια και ευθύνη δεν βιώθηκε η εφηβεία.
• Εκεί, που ο ενήλικος ήταν ενήλικος από παιδί, και στο σήμερα αναπαράγει το να σχετίζεται με σύντροφο ως γονιός, με παιδί ως σύντροφος, με όλους ως γονιός ή σύντροφος, ενώ ταυτόχρονα και δυσκολεύει και δυσκολεύεται .
• Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, όταν μέσα από το τι και πως γίνεται στο σύστημα και τη ζωή της οικογένειας, δεν υπάρχει ή δεν επιτρέπεται η χαρά και η έκφρασή της, δεν ευνοείται ούτε επιτρέπεται να βιωθεί και η εφηβεία  .
• Ενοχές, φόβοι, ανησυχίες για τη ζωή, τον εαυτό και τους άλλους, καλύπτουν ήδη τον συναισθηματικό και τον υπαρξιακό χώρο. 
• Οπότε, προετοιμάζεται ο ενήλικος,  που δεν θα επιτρέπει και δεν θα επιτρέπεται να χαρεί και να υπάρξει ευχαριστιακά, τόσο ο ίδιος όσο και οι κοντινοί άλλοι της ζωής του. Άλλωστε, η ένδειξη ότι είναι ζωντανός και υπάρχει, είναι το ότι φοβάται, αγωνιά ή νιώθει ενοχές……
• Άλλοτε,  ο θυμός σαν αντίδραση και άμυνα, απέναντι  σε ότι εμποδίζει δυσανάλογα τη ζωή στα πλαίσια του μεγαλώματος, μπορεί να καθιερωθεί ως τρόπος ύπαρξης, να γίνει ταυτότητα και κυρίαρχη πλευρά της προσωπικότητας.
• Τότε ο θυμός, η αντίδραση, η άμυνα μέσα από την επίθεση,   γίνονται κώδικας του ατόμου, ακόμα και πριν από την εφηβεία για μετά την εφηβεία…..
• Πείθεται,  ότι μόνο θυμωμένος μπορεί να υπάρξει και να υπερασπιστεί τον εαυτό του, να κερδίσει πράγματα ή να αποφύγει, όλα όσα θα πάθαινε και θα  άντεχε  αν δεν υπήρχε μέσω του θυμού.
• Ο θυμωμένος πλέον ενήλικος, που δεν είναι θυμωμένος με αυτόν που κυριολεκτικά σχετίζεται, αλλά ως προς αυτά και αυτούς  που καθιέρωσαν τον θυμό σαν μέσο επιβίωσης... 
• Που αμφισβητεί, αμφιβάλει, απορρίπτει για να μην απορριφθεί, πληγωθεί, παραβιαστεί. Θυμώνει για να προστατευτεί, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι προκαλεί άλλα προβλήματα, περισσότερα τελικά από αυτά που προσπαθεί να αποτρέψει. Ότι στην προσπάθεια για την αποτροπή κάποιας δυσλειτουργίας παράγεται άλλη και περισσότερη δυσλειτουργία.
• Όπως η νεαρή θεραπευόμενη, που θύμωνε με τη μητέρα η οποία άντεχε τον πατέρα γιατί της φερόταν απαξιωτικά, και ορκίστηκε να μην αφήσει να ζήσει η ίδια κάτι αντίστοιχο σαν σύντροφος. Σχετιζόμενη μέσα από θυμό, για την πρόληψη και την αποφυγή των προαναφερθέντων, επαναλαμβάνει και επιβεβαιώνει τελικά, τη μη δυνατότητα για ευχαριστιακό βίωμα της συντροφικής σχέσης.
• Σε άλλες περιπτώσεις, μια  διαρκής εφηβεία σαν στάση ζωής, αποτελεί την προέκταση του παιδιού που αντιμετωπίστηκε σαν μικρός ή σαν έφηβος με όρους ρόλου και όχι φάσης ζωής.
• Που τροφοδοτήθηκε να  υπάρχει και να κερδίζει σαν μικρός ή σαν έφηβος και να σχετίζεται  αντίστοιχα, ώστε παρέμεινε μικρός μεγαλώνοντας.
• Που δεν βίωσε την  εμπιστοσύνη να του αφεθεί ο χώρος για να αναπτύξει το δυναμικό του και να πατήσει στα δικά του πόδια, ακόμα και μέσα από την επίκληση της παροχής φροντίδας και προστασίας προς αυτόν.
• Που δεν εισέπραξε τον σεβασμό να του ανατεθούν ευθύνες ανάλογες με την εκάστοτε ηλικία.
• Να ανακαλύψει και να αναπτύξει τις ικανότητές του.
• Καθήλωση σε μία εφηβεία ανάμικτη με παιδικότητα και στην ψευδαίσθηση του ότι θα μπορεί να υπάρχει και να κερδίζει έτσι για πάντα.
• Ο ενηλικός πλέον, που ότι και αν κάνει και όπου και αν σχετιστεί, επιβεβαιώνεται ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει, να ανταποκριθεί σε υποχρεώσεις και απαιτήσεις, να δεσμευτεί, να υποστηρίξει κάποια απόφαση ή επιλογή ζωής.  
• Ο αιώνιος έφηβος, με την κωμικοτραγική έννοια του όρου και τις γραφικότητες που συνήθως συνεπάγεται, οι οποίες στην αστεία εκδοχή τους, παραπέμπουν σε ασπρόμαυρες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου…..
• Υπάρχουν τέλος και οι περιπτώσεις,  όπου ή εφηβεία διακόπηκε απότομα από κάποιο τραυματικό γεγονός. Μία απώλεια, ένα διαζύγιο των γονιών, μία ασθένεια, που φρενάρουν τον έφηβο, ο οποίος αναγκάζεται να αναδιπλωθεί, να ανασταλεί, να πνίξει τη ζωντάνια και την ορμή της εφηβείας, στα πλαίσια μίας πολύ φυσιολογικής κατ’ αρχήν αποσταθεροποίησης.
• Περιπτώσεις που μετά από χρόνια, σε άλλη πλέον  φάση ζωής ,μπορεί να αναδυθεί ετεροχρονισμένα το σκίρτημα της ολοκλήρωσης και ανα-βίωσης μίας εφηβείας που έμεινε στη μέση.
• Να ζήσω αυτά που δεν έζησα, να κάνω αυτά που δεν έκανα σαν έφηβός…..
• Μπορεί άραγε να γίνει κάτι αντίστοιχο και να είναι λειτουργικό, καθώς και να παράγει ζωή αντί να χαλάει ζωή?

Η θεραπευτική  απάντηση στην αβίωτη εφηβεία δεν μπορεί να είναι η αναδρομική επιστροφή στην εφηβεία, όπως η θεραπευτική  απάντηση σε καθήλωση στην εφηβεία δεν μπορεί να είναι η απόρριψη και η αποποίηση των καλών και ζωντανών πτυχών της εφηβείας.

Με όποιο τρόπο και αν φτάσει η εφηβεία στην διεργασία της ψυχοθεραπείας,  μπορεί να αποτελέσει πρόκληση, ευκαιρία και αφορμή, για να συνειδητοποιηθεί, να εκφραστεί και να ονομαστεί, τι αφορά και τι δεν αφορά τον θεραπευόμενο.

Τι είναι και τι δεν είναι δικό του.

Να διαφοροποιηθεί και να ξεχωρίσει το πρόσωπο του, από τους όποιες δυσλειτουργικές εφηβικές αντιδράσεις και συμπεριφορές.

Να κατανοηθεί και να αποφασιστεί από τον ίδιο, τι τον αντιπροσωπεύει στο σήμερα και τι όχι.

Πως θέλει να υπάρχει σε επίπεδο συνειδητών επιλογών, μέσα από την ανάλογη ανάληψη προσωπικής ευθύνης, δηλαδή την αξιοποίησης της προσωπικής ελευθερίας,  υπερβαίνοντας τις  μη συνειδητές επιρροές. 

Να γίνει ενεργός συμμέτοχος στην υπαρξιακή δυνατότητα διαμόρφωσης της ταυτότητάς του, αντί να μείνει παθητικός δέκτης καταστάσεων, μέσω των οποίων αυτή διαμορφώθηκε μοιραία έξω από αυτόν.

Η εφηβεία δεν μπορεί να ωραιοποιηθεί αλλά δεν αναλογεί και να στιγματιστεί.

Φέρνει και εμπεριέχει προκλήσεις, νέα δεδομένα και αποσταθεροποίηση, όπως κάθε μετάβαση και αλλαγή φάσης στη ζωή. Μέσα σε όλα αυτά παράλληλα, εμπεριέχει δώρα και δυνατότητες.

Αποτελεί ευλογημένη δυνατότητα, σε κάθε φάση ζωής μας να μπορούμε να κρατάμε ζωντανές τις όμορφες και λειτουργικές πλευρές της εφηβείας.

Την ζωντάνια, την όρεξη και ενέργεια για ζωή, την υγιή αμφισβήτηση, την αναζήτηση νέου νοήματος στα δοσμένα και τα φαινομενικά δεδομένα.

 Τον ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό.

Το να ονειρευόμαστε και να μην συμβιβαζόμαστε με παραίτηση ή βόλεμα.

Την επιθυμία για αυτονόμηση και ανεξαρτησία.

Το να θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο και τον εαυτό μας προς το καλύτερο.

Το να αναρωτιόμαστε γόνιμα για την ταυτότητά μας και να μην κλειδωνόμαστε σε βεβαιότητες και αυθεντίες.

Και όλα τα υπόλοιπα καλά που συνθέτουν το παζλ της εφηβείας.

Με όποιον τρόπο και αν έρθει η εφηβεία στην διεργασία της ψυχοθεραπείας, μπορεί να γίνει αφορμή και η δυνατότητα, για να κρατηθούν και να αξιοποιούνται οι υγιείς πλευρές της εφηβείας σε κάθε φάση ζωής, βρίσκοντας λειτουργικά τη θέση τους σε αυτή, υπηρετώντας τελικά την ίδια την έννοια της ζωής.

Τότε μπορεί η πρόκληση της εφηβείας να γίνει η ευλογία και η  ευκαιρία της εφηβείας.

Τότε μπορεί η πρόκληση της εφηβείας να γίνει ο δρόμος που οδηγεί στην αξιοποίηση των δώρων της εφηβείας.

------------------------------------------------------ Ομιλία του κ. Μενέλαου Κανάκη Ψυχολόγου/Ψυχοθεραπευτή www.kanakismenelaos.com http://kanakismenelaos.com/speeches.html

Στην Ημερίδα για τη σχέση εφήβων και ενηλίκων με θέμα: «Θέλω να με καταλαβαίνεις» Σάββατο 2 Νοεμβρίου 2019 Ξενοδοχείο Divani Caravel, Αθηνα

Η Ημερίδα διοργανώθηκε από : 1.την Διεύθυνση Ποιμαντικής Γάμου και Οικογένειας, η οποία είναι ενταγμένη στο Ίδρυμα Νεότητας και Οικογένειας της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, 2. τις Εκδόσεις Εν Πλω και 3.το Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας «ΠροσΌψη». Η Ημερίδα εγινε στο πλαίσιο της 8ης Έκθεσης Ορθόδοξου Χριστιανικού Βιβλίου και υλοποιήθηκε με αφορμή το βιβλίο: «Το δώρο της εφηβείας», του Αλεξίου Λάππα, Ψυχιάτρου Παιδιών και Εφήβων, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Εν Πλω.